Ο Σύλλογός μας από την πρώτη στιγμή είχε ως στόχο την ανάδειξη της Ιστορίας της Γαλάτιστας. Για το λόγο αυτό είχε την πρωτοβουλία της επισκεψημότητας του Πύργου τις ημέρες της αναβίωσης του εθίμου. Ήρθαμε σε επαφή με τους υπεύθυνους του Δήμου Πολυγύρου αλλά και της 10ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιωτήτων η οποία είναι υπεύθυνη για το σήμα κατατεθέν του χωριού μας, το Πύργο μας.
Την επιμέλεια των φυλλαδίων καθώς και τη ξενάγηση στο χώρο του Πύργου ανέλαβε το μέλος του Συλλόγου μας, Μάρθα Ηλιάδου η οποία είναι φοιτήτρια του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, με τη βοήθεια και άλλων μελων μας.
Κατά τη λειτουργία του Πύργου μοιραζόταν φυλλάδια κατά την είσοδο των επισκεπτών και στη συνέχεια γινόταν η ξενάγηση στο χώρο. Τέλος κατά την αποχώρησή τους έγραφαν τις εντυπώσεις τους για τον Πύργο, αλλά και για τη προσπάθεια του Συλλόγου μας. Εμείς με τη σειρά μας φτιάξαμε τον κατάλογο επισκεπτών με τις εντυπώσεις τους και το προωθήσαμε στο Δήμο Πολυγύρου και στη 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με στόχο τη μόνιμη λειτουργία και επισκεψιμότητα του Πύργου μας.
Στη συνέχεια παρατίθεται η δουλεία της Μάρθας την οποία ευχαριστούμε πολύ!
Ο βυζαντινός πύργος της Γαλάτιστας
Ο βυζαντινός πύργος της Γαλάτιστας δεσπόζει στην καρδιά του σημερινού οικισμού. Ανήκει στην τυπολογία των βυζαντινών πύργων που ενισχύονται εξωτερικά με αντηρίδες (πεσσούς ή πιο απλά προεξοχές). Οι περισσότεροι πύργοι της Χαλκιδικής που έχουν διασωθεί, αποτελούν κατάλοιπα των οργανωμένων μεσαιωνικών αγροκτημάτων που κατείχαν οι μονές του Αγίου Όρους (μετόχια). Ο συγκεκριμένος σώζεται κατά τα 2/3 περίπου του αρχικού του ύψους, ωστόσο μπορούμε να έχουμε μία ιδέα για την ολοκληρωμένη μορφή του από τον πύργο στη Μονή της Ρίλας στην Βουλγαρία (χρονολογείται το 1335) και κάποιους άλλους στον χώρο επιρροής του Αγίου Όρους (Πύργος Βρασνών, Αγίου Βασιλείου, Μονής Χιλιανδαρίου κ.ά.). Οι πύργοι που έχουν διασωθεί σε ολοκληρωμένη μορφή, κατέληγαν στην ανωδομή τους σε έναν τουλάχιστον ευρύτερο όροφο, ο οποίος εκμεταλλευόμενος την περίμετρο των αντηρίδων, πατούσε πάνω τους με την βοήθεια τόξων ή θολίσκων. Στην βορειοανατολική γωνία του πύργου σώζεται υπόλειμμα ημιχωνίου (είδος θόλου με κωνική επιφάνεια) που ένωνε τις αντηρίδες, προφανώς για αυτόν τον λόγο.
Το μνημείο παραμένει αχρονολόγητο, ωστόσο πιστεύεται ότι ανήκει στα παλαιότερα παραδείγματα του τύπου. Διαπιστώθηκαν δύο οικοδομικές φάσεις, εκ των οποίων η πρώτη θα μπορούσε ίσως να χρονολογηθεί στον 11ο αι. μ.Χ., ενώ η δεύτερη, στην οποία περιλαμβάνεται και το ημιχώνιο γεφύρωσης των αντηρίδων, στην υστεροβυζαντινή περίοδο (13ος -15ος αι. μ.Χ.). Κοντά υπάρχουν τα υπολείμματα δύο βυζαντινών υδρόμυλων, εκ των οποίων η δεξαμενή του πρώτου ίσως είναι και παλιότερη από τον πύργο.
Ο πύργος έχει ορθογώνια κάτοψη με εξωτερικές διαστάσεις (περιλαμβάνονται και οι αντηρίδες) 12´10 μ. Το σωζόμενο σημερινό του ύψος ανέρχεται περίπου στα 14.5 μ. και αποτελείται από 5 επίπεδα με ξύλινα πατώματα. Η τοιχοποιία του αποτελείται από ασβεστοκονίαμα και αργολιθοδομή (πέτρες που δεν έχουν υποστεί επεξεργασία και έχουν τοποθετηθεί άτακτα στους τοίχους), καθώς και από ελάχιστα εντοιχισμένα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση.
Η ανασκαφή στο εσωτερικό του πύργου αποκάλυψε ορθογώνια δεξαμενή στη βορειοδυτική γωνία του κατώτατου επιπέδου. Στους υπόλοιπους ορόφους σώζονται μεγάλες ορθογώνιες κόγχες και χώροι υγειϊνής, όπως ένας νεροχύτης στο δυτικό τοίχο, ένα αποχωρητήριο διαμορφωμένο στο πάχος του βόρειου τοίχου του τέταρτου επιπέδου και ένας ακόμη παρόμοιος χώρος ακριβώς από πάνω του. Ακόμη βρέθηκε ικανοποιητικός αριθμός οστράκων (σπασμένα κομμάτια αγγείων), μερικά από τα οποία συντηρήθηκαν και συγκολλήθηκαν, αλλά και νομίσματα, λόγχες κ.ά.
Η 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ανέλαβε την αποκατάσταση του μνημείου με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρξουν ελάχιστες αλλοιώσεις στον ιστορικό και αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του. Κατασκευάστηκε εσωτερική ξύλινη στέγη και μη ορατή από έξω. Ένα τμήμα της στέγασης είναι διαφανές για την ύπαρξη φυσικού φωτός, αλλά και για να δίνεται στον επισκέπτη η δυνατότητα να αντιλαμβάνεται τον όγκο και την συνέχεια του κτιρίου καθ’ ύψος. Για τον ίδιο λόγο έγινε μερική ανακατασκευή των ξύλινων πατωμάτων, αν και υπάρχουν στους τοίχους τα ίχνη των ξύλων. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιήθηκαν πελεκητά δοκάρια, ανάλογα με εκείνων που υπήρχαν τότε. Η πρόσβαση γίνεται με μία ξύλινη σκάλα. Η πόρτα εισόδου είναι επίσης ξύλινη και αποκαθιστά με αφαιρετικό σχέδιο το βαρύ αρχικό θυρόφυλλο και τον τρόπο λειτουργίας του. Ωστόσο προβλέφθηκε και η χρήση εσωτερικών γυάλινων θυρόφυλλων, καθώς η πόρτα αφήνει γύρω της κενά που δημιουργούν προβλήματα μόνωσης.
Οι επεμβάσεις για την αποκατάσταση του μνημείου έγιναν με σκοπό να λειτουργήσει ως εκθεσιακός χώρος, κάτι που δεν έγινε ακόμη. Ο πύργος είναι έτοιμος να δεχθεί τα ευρήματα του και να πάρουν την θέση που τους αρμόζει, συμπληρώνοντας την ομορφιά του. Είναι πλέον απαίτηση της κοινωνίας ο πύργος να ανοίξει τις πόρτες του στο ευρύ κοινό, για να γνωρίσουν καλύτερα οι κάτοικοι της Γαλάτιστας την ιστορία τους.
Σημείωση: Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από κείμενα και πρακτικά συνεδρίων του κ. Πλούταρχου Θεοχαρίδη, δρ. αρχιτεκτονικής και του κ. Ιωακείμ Παπάγγελου, δρ. αρχαιολογίας.